“WOAR KOM IE VOT?”

‘What accent is that?’ Als je de enig overgebleven varende zeilboot in Alaska bent – het is hier winter en de weinige cruisers die er waren, zijn allemaal al met de zuiderzon vertrokken - ben je een heuse bezienswaardigheid. Er zijn geen cruiseschepen meer, geen campers en geen vakantiegangers. Wie zijn dan die vier die qua uiterlijk niet afwijken van de gemiddelde local, maar wel anders klinken?

Zodra we vertellen dat we hier in ruim drie jaar tijd vanuit Nederland naar toe zijn gezeild, gaan de ogen glanzen en vallen monden open. Een onafgebroken stroom lovende woorden wordt over ons uitgestort. ‘It’s so special what you’re doing’, ‘You’re so brave’, ‘What an experience for the kids’ en ‘What a wonderful adventure’. Onze kinderen krijgen koekjes en cadeautjes toegestopt en dankzij de overvloedig aanwezige vissersvloot lijden we geen honger. Zalm, heilbot en nu het winterseizoen is begonnen garnalen en black cod worden ons aan alle kanten aangeboden. Iedereen is onder de indruk van dat gezin op dat, in hun ogen, kleine zeilbootje.

Blij met ons, maar niet met Columbus

Eén ding is zeker, toen Christopher Columbus op deze dag exact 529 jaar geleden voor het eerst voet op Amerikaanse bodem zette, werd hij niet zo hartelijk ontvangen als wij nu. Hij ‘ontdekte’ een nieuw continent en zette daarmee een beweging in gang die de wereld totaal veranderde. Bewust of onbewust veroorzaakte Columbus een uitwisseling van mensen, planten en ziekten tussen de werelddelen die volgens historici het Amerikaanse continent tot spil van de globalisering maakte.

De oorspronkelijke inwoners van Amerika - schattingen van het aantal Indianen dat in 1491 in Amerika woonde lopen op tot wel 100 miljoen – leden het meest onder de kolonisatie. Ze hadden een unieke levenswijze, zeer dicht bij de natuur. Maar de kolonisten waren ervan overtuigd dat de inheemse – in hun ogen vaak barbaarse - cultuur uitgeroeid moest worden. Hierdoor werden hele volksstammen onder de voet gelopen, kwamen veel Indianen om het leven en raakten ze een groot gedeelte van hun land kwijt. Ze werden ondergebracht in reservaten en gedwongen zich aan te passen aan de ‘westerse’ levensstijl. Indianenkinderen werden onder dwang bij hun ouders weggehaald en in internaten onderbracht. Hun lange kapsels, een bron van trots en kracht, werden zonder pardon gekortwiekt. Uitingen van de Indiaanse cultuur werden verboden en langzamerhand dreigde de oorspronkelijke levenswijze van de eerste inwoners van het nieuw ontdekte continent met wortel en tak te worden uitgeroeid.

Vervlogen tijden

Vandaag de dag zijn er nog steeds 574 erkende Indiaanse dorpen in de Verenigde Staten, waarvan maar liefst 229 in Alaska. De resterende dorpen bevinden zich in 35 van de 49 andere staten van de US. Toen Europeanen in de 18e eeuw de inheemse Alaskanen ontmoetten, waren er tientallen stammen die allemaal een andere taal spraken. Tegenwoordig zijn de vroege Alaskanen ingedeeld in 7 hoofdgroepen: de kust Indianen (Tlingit, Haida en Tsimshian), de Athabascan Indianen in het binnenland, de Aloeten in het zuidwesten en zuiden en de twee groepen Eskimo’s, de Inupiat en Yup’ik, in het koude onherbergzame noorden.

In de drie maanden die wij nu in Alaska hebben doorgebracht, hebben we kennis gemaakt met een aantal van hun culturen. Je hoeft maar door Kodiak, Seward, Cordova, Sitka, Petersburg of Wrangell te lopen en je ziet de levende bewijzen van wat eens honderd procent Indiaanse communities waren. Her en der verspreide totempalen, mannen en vrouwen met typisch Indiaanse kenmerken, museums met inheemse gebruiksvoorwerpen en kunst en bouwstijlen die herinneren aan een tijd die lang vervlogen is. De realiteit van de oorspronkelijke bewoners van Alaska is minder romantisch.

Revival van Indiaanse cultuur

In het Sheldon Jackson museum in Sitka ontmoetten we Louise Brady, een hartelijke warme vrouw van Tlingit afkomst. Ze vertelt ons honderduit over haar voorouders van wie ook kunst en gebruiksvoorwerpen in het museum aanwezig zijn. Met z’n vieren hangen we aan haar lippen terwijl ze vertelt hoe haar cultuur bijna was verdwenen. Haar ogen beginnen te glimmen als ze betoogt hoe de generaties van haar grootouders en ouders onuitputtelijk veel tijd en energie hebben gestoken in het levend houden van de Tlingit cultuur, de normen, waarden en gebruiken.

Met als resultaat dat niet alleen in Sitka of Alaska, maar overal in Amerika de inheemse cultuur aan een come back bezig is. Niet barbaars of raar, maar anders en bijzonder. Een cultuur die één was met de natuur. Een levenswijze die bestond uit leven, overleven en overleveren. Gericht op het jagen en verzamelen om gezinnen te voeden, op het maken van kleding en gebruiksvoorwerpen om te overleven in onherbergzame gebieden en moeilijke omstandigheden. Gefocust op scheppen om de verhalen die Moeder Aarde vertelt en met haar kinderen deelt concreet vorm te geven. Via gebruiksvoorwerpen en kunst werden oeroude legendes en symbolen van ouder op kind doorgegeven, tot op de dag van vandaag.

Vele prachtige voorbeelden daarvan bewonderen we in het museum. Van textiel tot juwelen, van kleding tot manden, van keramiek tot houtsnijwerk. Alle tentoongestelde voorwerpen herinneren aan een rijk verleden dat het niet verdient weggestopt te worden. Want is juist dat niet barbaars en een ontkenning van een eeuwenoude cultuur?

Ook op andere plekken waar we komen, zien we veel overblijfselen en opnieuw tot leven gebrachte bewijzen van de inheemse cultuur van dit immense continent. We kunnen ons niet aan de indruk onttrekken dat de oorspronkelijke cultuur van Amerika aan een revival bezig is.

White lies

Een bijzondere uiting van die opmars van de inheemse cultuur vind ik in de verhalen over Amerikanen die liegen over hun afkomst. Elk jaar zijn er honderden, misschien wel duizenden mensen die claimen van Indiaanse afkomst te zijn. Onder hen bekende auteurs, kunstenaars, academici, atleten en politici. Ik lees zelfs over een geval van een senator die een gooi wilde doen naar het presidentschap en loog over haar afkomst om zo de kiezers op haar hand te krijgen.

‘Raciale dieven’ of ‘doen-alsof-ers’ claimen af te stammen van Cherokees, Cheyennes of andere stammen en maken zo gebruik van diverse voordelen die gepaard gaan met inheemse afstamming. Het gaat dan om subsidies, bepaalde regelingen, voorrang op wachtlijsten, speciale benoemingen of andere voortrekkerij.

Ik kan me persoonlijk niet voorstellen zo over mijn eigen afkomst te liegen. Maar het zegt wel iets over de aantrekkingskracht van de oorspronkelijke cultuur en de in opkomst zijnde visie over de belangrijke bijdrage van die cultuur aan de hedendaagse Amerikaanse samenleving.

Presidentiële invloed

Op de dag van schrijven van dit artikel is het in Amerika Columbus Day. Op deze dag in 1492 zette Columbus voor het eerst voet op Amerikaanse bodem. Maar vanaf vandaag krijgt 11 oktober voorgoed een andere naam. Vorige week verklaarde Joseph R. Biden Jr., President van de Verenigde Staten van Amerika 11 oktober voortaan officieel tot ‘Indigenous Peoples’ Day’, een nationale feestdag.

In zijn officiële verklaring op de website van het Witte Huis erkent hij het belang van de oorpronkelijke inwoners van Amerika en de bijdrage van hun cultuur aan de ontwikkeling van het land. Hij gebiedt zijn landgenoten deze dag voortaan te omlijsten met gepaste ceremonies en activiteiten.

In zijn verklaring geeft hij toe dat ondanks de vooruitgang die volgens hem is geboekt in de afgelopen decennia waar het gaat om gelijkheid en mogelijkheden voor alle bevolkingsgroepen in Amerika, dat voor de inheemse bevolking nog altijd niet volledig is gelukt. ‘Generaties lang zijn politieke besluiten genomen om inheemse culturen uit te roeien. Tegenwoordig erkennen we de veerkracht van de oorspronkelijke inwoners en de enorme positieve impact die hun cultuur heeft op elk aspect van de Amerikaanse samenleving,’ aldus het statement van Biden.

Ik kan bijna niet geloven wat ik lees maar het staat er echt. Biden sluit zelfs af met een schouderklop voor de inheemse bevolking die volgens hem ‘voorop heeft gelopen in het bestrijden van Covid19 op Amerikaans grondgebied’. Hij sluit af met de opdracht om voortaan op 11 oktober de vlag te hijsen op elk publiek gebouw ‘ter ere van de gevarieerde historie van het land en de positieve invloed die de oorspronkelijke cultuur tot op de dag van vandaag heeft op het vormgeven van de Amerikaanse samenleving.’

Woar kom ie vot?

In Twente, waar ik ben geboren en getogen, vragen mensen bij een eerste kennismaking vaak ‘Woar kom ie vot’ of ‘Van wie bej d’r ene’ Vrij vertaald ‘Waar kom je vandaan’ of ‘Wie zijn je ouders’. In Twente geen stammen die werden uitgeroeid of een inheemse cultuur die moest verdwijnen, maar ook wij Twentenaren kampen historisch met een, overigens totaal onterecht gevoel van minderwaardigheid.

Een Twents gezegde luidt: ‘Uit gouden korenaeren schiep God de Twentenaren, uit het kaf en de resten de mensen uit het westen’. Allemaal grootspraak om een aangeboren minderwaardigscomplex te onderdrukken dat volgens mij vaak te maken heeft met het ‘boerenaccent’ dat ons wordt verweten, de klompen die onze voorouders droegen of het prachtige boerenlandschap waar we zijn geboren.

Ik maak nu wel een hele grote stap door dit verhaal over de gruwelijkheden die Indianen zijn aangedaan te vergelijken met mijn eigen mede-Twentenaren. Ik wil die twee geenszins met elkaar vergelijken of op enigerlei wijze op gelijke voet stellen. Wat ik er wel mee wil zeggen is dit:

Op onze reis hebben we zoveel mensen ontmoet die afwijken van de norm. Een bijzondere afkomst, een ‘abnormaal’ verleden, een niet-westerse cultuur… Juist met deze mensen hebben wij de meest bijzondere connectie gevoeld.

Iedereen zou in zijn eigen omgeving eens stil moeten staan bij de vraag ‘waar kom je vandaan?’ Want gaat die vraag in plaats van je letterlijke afkomst eigenlijk niet veel meer over wie je bent, wat je met je meedraagt en wat je bijdraagt aan je omgeving en de mensen om je heen?

Minstens zo belangrijk in het grote verhaal van de Indianen is de vraag of we de wereldgeschiedenis niet moeten herschrijven om die tientallen miljoenen mensen eindelijk de plaats te gunnen die hen toekomt, gemeten naar hun aantal maar vooral afgelezen aan hun kennis, kunde, karakter en bijdrage aan de waarde van de wereld waar we leven?